Jednym z najważniejszych zjawisk obyczajowych, ale i literackich, doby oświecenia był sentymentalizm. Słowo to wywodzi się od angielskiego „sentimental” (wrażliwy) i francuskiego „sentimentalisme” (uczuciowość). Wielu badaczy uważa, że nazwa ta wywodzi się od tytułu powieści Laurence’a Sterne’a „Podróż sentymentalna przez Francję i Włochy (1768 rok). Kierunek ten rozwijał się niejako w opozycji do klasycyzmu oraz racjonalizmu oświeceniowego. Sentymentalizm, jak pisze Roman Krzywy: „wyrażał się w afirmacji czułości i ogólnej wrażliwości jako naturalnych, wolnych od sztucznych konwenansów zachowań człowieka” (R. Krzywy, „Prądy kulturowe i filozoficzne”, [w:] „Historia literatury polskiej. Oświecenie”, pod red. A. Skoczek, Bohnia-Kraków-Warszawa 2006, s. 46).
Sentymentalizm w literaturze, który polegał na zwróceniu się w kierunku uczuć, zapoczątkował proces przemian, zakończony nastaniem epoki romantyzmu. Dlatego też, z perspektywy czasu, niektórzy nazywają okres sentymentalizmu preromantyzmem. Korzeni myśli tego nurtu należy doszukiwać się w osiemnastowiecznej filozofii Jana Jakuba Rousseau. Kluczowym aspektem sentymentalizmu było podkreślanie roli uczuć w procesie poznawania świata przez człowieka, jak i samego siebie. Jak pisze Marcin Cieński:
„Prąd ten czerpał inspirację z dzieł, które przyczyniły się do uformowania się filozofii oświeceniowej, zmieniał jednak w jej obrębie rozkład akcentów, większą rolę przypisując perspektywie podmiotowej, związanej z emocjami i ich wyrażaniem”
(M. Cieński, „Oświecenie”, Wrocław 2008, s. 184).
Poza myślą Rousseau, największy wkład w filozoficzne podstawy sentymentalizmu mieli John Locke i David Hume. Pierwszy z nich uważał, że człowiek poznaje otaczający go świat poprzez wewnętrzną refleksję. Drugi z kolei podkreślał, że zdolność odczuwania jest decydująca w procesie ludzkiego poznania, a także we wszelkich aktach woli. Wracając do Rousseau, należy zwrócić uwagę na zasadniczą myśl jego filozofii – dobrem jest to, co wywodzi się z pierwotnej natury, a złem to, co powstało jako produkt ludzkiej cywilizacji. Uważał on naturę, a ściślej mówiąc przyrodę, za niezbędną do rozwoju wrażliwości. Ponadto Francuz dopatrywał się w niej wzorca relacji społecznych, które w najdoskonalszy sposób uwzględniają uczucia i emocje.
Lektury • Analizy i interpretacje wierszy • Motywy literackie • Epoki
Wersja do druku 
Wyślij znajomemu 
Popraw/rozbuduj artykuł
