Streszczenia i opracowania lektur szkolnych klp klp.pl
Oświecenie jest okresem w dziejach kultury europejskiej między końcem XVII, a początkiem XIX stulecia (w Polsce to czas między drugą połową XVIII wieku, a pierwszą wieku XIX). Nazwy po raz pierwszy użyto w niemieckim Aufklarung w XVIII. Od tego czasu pojęcie to ewoluowało, obejmując swym znaczeniem stopniowo ogół prądów filozoficznych, artystycznych, społecznych i politycznych będących w opozycji do ideologii feudalizmu i wyrosłych pod wpływem przemian gospodarczo-społecznych, na przykład rewolucji przemysłowej czy migracji ludności ze wsi do miast. Szczególną rolę w tworzeniu się myśli oświeceniowej odegrały takie ośrodki, jak Londyn, Paryż, Amsterdam, Rzym, Wiedeń, Sankt Petersburg.

Do najważniejszych stylów w architekturze, rzeźbie i malarstwie epoki oświecenia zaliczamy klasycyzm, sentymentalizm oraz rokoko.

Klasycyzm

Przez niektórych badaczy dominujący w latach 1720-1770 klasycyzm jest postrzegany jako etap przejściowy między tendencjami barokowymi a oświeceniowymi.

Architektura
Klasycyzm największe tryumfy świecił we Francji za panowania Ludwika XIV. To wówczas powstała siedziba króla pod Paryżem, słynny Wersal otoczony regularnym, geometrycznie dopracowanym, sentymentalno-nastrojowymi ogrodem, Łuk Triumfalny oraz mnóstwo dużych i niskich pałaców zbudowanych na planie prostokąta, z podłużnymi, jasnymi salami o płaskich sufitach i kwadratowych oknach w środku.

W Polsce głównymi budowlami klasycystycznymi są dzieła architekta Stanisława Augusta - Dominika Merlini, który zaprojektował m.in. pałac na wodzie w warszawskich Łazienkach oraz wiele dworków. Innym ważnym architektem, tworzącym na naszym rodzimym gruncie w tym stylu był Jakub Kubicki, pomysłodawca Belwederu w Warszawie, a niezapomnianym dziełem - pałac Staszica, czyli siedziba ówczesnego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Utrzymane w duchu klasycystycznym budowle powstawały nie tylko we Francji czy Polsce. Całą Europę ogarnęła gorączka stawiania okrągłych kościołów z kopułą znajdującą się w centralnym miejscu, koniecznie wznoszone na planie zwartym, koła lub prostokąta, czy zainspirowanych antykiem oraz niektórych budowlach Odrodzenia symetrycznych i prostych teatrów. Masowo powstawały przestrzenne, malowane na biało budynki, koniecznie z dużymi oknami, przez której wpadały promienie słońca, dając naturalne oświetlenie, o prostych fasadach bez wygięć i skrętów.

Ważną cechą budowli klasycystycznych było zrezygnowanie z nadmiernego zdobnictwa, ograniczonego tylko do pojawiających się czasami uskrzydlonych postaci lwów z ludzkimi głowami, orłów, wieńców, wazonów, girland z róż, hełmów czy tarcz inspirowanych starożytnością.

Należy podkreślić także, iż w żadnym innymi architektonicznym nurcie oświecenia nie powstało tyle budynków użyteczności publicznej - urzędów, teatrów, szpitali, szkół, muzeów – co w klasycyzmie.

Rzeźba
Twórcy rzeźby, podobnie jak już wspomniani architekci, inspirowali się w swoich pracach twórczością antyczną, stąd tak wiele nagich posągów o spokojnych twarzach przypominających postaci z mitologii lub osoby zajmujące ówcześnie ważne funkcje w państwie. Najpopularniejszymi twórcami klasycystycznej rzeźby w oświeceniu byli:
  • Antonio Canova – Napoleon, Wenus;

  • Bertel Thorvaldsen – Amor, Psyche, Apollo;

  • Jakub Tatarkiewicz – Omdlewająca Psyche, Popiersie Aleksandra I.

  • Nie można zapominać także o rzemiośle artystycznymi, rozwiniętym w oświeceniu. Powstałe wówczas meble czy ceramika są dziś zabytkami.

    Malarstwo
    W malarstwie utrzymanym w nurcie klasycyzmu dominowały miniatury dekoracyjne, pejzaże, pozowane portrety cechujące się harmonijną, spójną kompozycją, nieskomplikowanymi scenami zbiorowymi oraz tematyką nawiązującą do popularnej w rzeźbie mitologii czy wydarzeń historycznych. Przykładami malarzy tworzących w tym nurcie są:
  • Jacques-Luis David – Portret konny St. Kostki Potockiego, Śmierć Marata;

  • Marcello Bacciarelli – Portret własny w brązowym fraku, Portret Króla z klepsydrą, ozdobienie wnętrza Zamku Królewskiego i Pałacu w Łazienkach malowidłami o tematyce alegoryczno-mitologicznej i historycznej;

  • Bernardo Bellotto, zwany Canaletto - autor cyklu widoków Warszawy, pełnych szczegółów architektonicznych miasta;

  • N. Poussin, C. Lorrain, J.A.D. Ingres


  • Rokoko

    Ten styl w europejskiej architekturze wnętrz, ornamentyce, rzemiośle artystycznym i malarstwie, uważany za ostatnią fazę baroku i zapowiedź oświecenia trwał od około 1770 do 1850 roku i inspirował się kategorią antycznego piękna, jego harmonią, ładem i proporcjami. Za jego największego protoplastę uważa się Ludwika XV, lecz rozwinął się także w Bawarii, Prusach, Austrii, Czechach, Saksonii, na Śląsku, w Polsce i w Rosji.

    Najwybitniejszymi twórcami tego nurtu są:
    We Francji:
  • Gille-Marie Oppenort (1672-1742), autor stylu Regencji, będącego wstępem do rokoka; do jego najwybitniejszego dzieła należy Palais-Royal,

  • Robert de Cotte (1656-1735),

  • Juste-Aurèle Meissonnier (1695-1750),

  • Germain Boffrand (1667-1754), architekt księcia Lotaryngii Stanisława Leszczyńskiego, zaprojektował w Paryżu wnętrza Htel Montmorency i Htel Soubise,

  • Jacques-Ange Gabriel (1699-1782), pomysłodawca Place de la Concorde (Plac Zgody) w Paryżu oraz Petit Trianon (Mały Trianon) w parku wersalskim.

  • W krajach niemieckich:
  • w Saksonii Matthäus Daniel Pppelmann (1662-1736), pomysłodawca pałacu Zwinger (Drezno), o którym Adam Bochnak napisał: „Całość przez swoją lekkość bliska jest już rokoka, ale z uwagi na symetrie motywów dekoracyjnych nie można jej jeszcze w ścisłym tego słowa znaczeniu nazwać rokokową. Końcowa data robót Pppelmanna przy Zwingerze, rok 1722, nieco zresztą wyprzedza pierwsze projekty Meissonniera, które styl ten zainicjowały”,

  • w Bawarii Joseph Effnerem (1687-1745) i François de Cuvilliés (1695-1768), autor przebudowy pałacu elektorskiego (Residenz) w Monachium, twórca letniej rezydencji elektora – Nymphenburg oraz pałacyku Amalienburg,

  • w Prusach Georg Wenceslaus von Knobelsdorf (1699-1753), który wzniósł pałac Sanssouci w Poczdamie.

  • W Rosji:
  • Bartolomeo Rastrelli (1700-1771), autor cerkwi św. Andrzeja w Kijowie z lat 1747-1748.

  • W Polsce:
  • Jan Krzysztof Glaubitz (ok. 1700-1767), budowniczy dwuwieżowego kościoła św. Katarzyny w Wilnie, fasady kościoła Misjonarzy z lat 1752-1754 oraz bramy klasztoru Bazylianów.

  • Na przykładzie utrzymanych w tym stylu ogrodowych altanek, lekkich wnętrz widać, że rokoko jest stylem wysoce dekoracyjnym, finezyjnym, ozdobnym, lecz subtelnym i delikatnym, pełnym eleganckiej ornamentyki (nazwa „rokoko” pochodzi od ornamentu roślinnego w kształcie muszli, tzw. rocaille).

    Tematyka rokokowego malarstwa oscyluje w kręgu scen rodzajowych, miłosnych i erotycznych, czego dowodem są pełne krzywej linii i asymetrii oraz motywów pasterskich, lekkie i finezyjne dzieła:
    Francuzów:
  • Antoine Watteau (1684-1721) - Odjazd na Cyterę, Gilles,

  • Jean-Baptiste Pater (1696-1736) – niewielkie obrazki ukazujące fête galante,

  • Nicolas Lancret (1690-1743) - malował słynną wówczas balerinę Camargo;

  • François Boucher (1703-1770), o którym A. Bochnak w „Historii sztuki nowożytnej” pisze: „U Watteau wrodzona wytworność, u Bouchera wyuczona elegancja. U Watteau swoboda układu, U Bouchera schemat kompozycyjny. Watteau jest pełen wdzięku, Boucher tylko – szykowny. Stosunek tych dwóch obrazów do siebie jest podobny jak żywego kwiatu do kwiatu kunsztownie i zgrabnie sformowanego z bibułki i drutu”;

  • Jean-Honoré Fragonard (1732-1806) - Szczęśliwi kochankowie, La chemise enlevée (Zdjęta koszula), Dziewczynka igrająca z pieskiem, Huśtawka.

  • Anglików:
  • Joshua Reynolds (1723-1792);

  • Thomas Gainsborough (1727-1788);

  • William Hogarth (1697-1764) – cykle Życie ulicznicy, Dzieje młodego rozpustnika i Modne małżeństwo.

  • Włochów:
  • Francesco Guardi (1712-1793) i jego malarstwo pejzażowe;

  • Marco Ricci (1676-1729);

  • Alessandro Magnasco (1667-1749).

  • Przebywających w Polsce cudzoziemców:
  • Jeane’a Pierre’a (Jan Piotr) Norblin (1745-1830) - fête galante w stylu Watteau, liczne rysunki i obrazy dokumentujące bieżące wydarzenia w kraju,

  • Giovanniego Battiste’a Lampiego (1751-1830);

  • Giuseppe Grassiego (1758-1838).

  • Ważnymi dziełami rokokowymi są porcelanowe bibeloty, wykonane z drewna mahoniowego i bukowego, rzeźbione i fantazyjne meble i komody, zapewniające komfort i intymność w mieszkaniu elementy wyposażenia wnętrz oraz bogate rzemiosło artystyczne.

    Sentymentalizm

    Dziełami charakterystycznymi dla trzeciego nurtu w sztuce i architekturze oświecenia, towarzyszącego od połowy XVIII wieku klasycyzmowi i stworzonego przez filozofa francuskiego Jana Jakuba Rousseau, są przede wszystkimi uczuciowe i nastrojowe obrazy z wiejskimi pejzażami, pełne lirycznego postrzegania przyrody oraz zamiłowania i inspiracji romantyzmem. Modne stały się także motywy ludowe, pełne dowodów na prymat uczuć nad rozumem, prostego postrzegania nad wiedzą oraz tak zwane „ogrody sentymentalne”, czyli odznaczające się niedużą skalą, a bogatą dekoracją architektoniczno-rzeźbiarską.

    Przykładami budowli utrzymanych w tym stylu są greckie i rzymskie świątynie, chińskie mosty i pagody oraz arabskie altanki.



    Polecasz ten artykuł?TAK NIEUdostępnij






      Dowiedz się więcej
    1  Wielka encyklopedia francuska
    2  Mecenat Stanisława Augusta Poniatowskiego
    3  Oświeceniowe gatunki literackie